ΕΛΠ 41
Δημόσιος και ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα ΙΙ: Οι νεότεροι χρόνοι
Γενική περιγραφή της Θ.Ε.: Στην θεματική ενότητα Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος ΙΙ. Οι νεότεροι χρόνοι διερευνώνται όψεις του παραδοσιακού πολιτισμού και της κοινωνικής οργάνωσης στον ελλαδικό χώρο.
– Κατ’αρχήν εξετάζονται η συγκρότηση και οι προσανατολισμοί, οι βασικές θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές της λαογραφίας και της εθνογραφίας στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Ιδιαίτερη βαρύτητα αποδίδεται στην ελληνική λαογραφία και τις συνθήκες που οδήγησαν στην συγκρότηση και εξέλιξή της, στους βασικούς στόχους και την θεματολογία της, στις μεθόδους και τις ερμηνευτικές προτάσεις που διατυπώθηκαν κατά καιρούς.
– Η οικογένεια και τα διάφορα συστήματα συγγένειας που απαντώνται στον ελληνικό χώρο.
– Ο αγροτικός χώρος, τρόποι παραγωγής και κοινωνική οργάνωση. Ενδυματολογία, διατροφικές συνήθειες, λαϊκό εορτολόγιο και εθιμικές εκδηλώσεις, μοναστικός βίος.
– Συγκρότηση και οργάνωση του δομημένου χώρου στις παραδοσιακές κοινωνίες. Ο συνεκτικός ρόλος της κοινότητας.
– Κοινωνικός και πολιτισμικός καταμερισμός και οργάνωση της εργασίας. Συγκρότηση και λειτουργία των συντεχνιών, προβιομηχανική τεχνολογία
– Προφορική λογοτεχνία. Χαρακτηριστικά και μορφές της προφορικής λογοτεχνίας. Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία. Καθημερινή ζωή και προφορική παράδοση. Θεωρίες για την ταξινόμηση και ερμηνεία των ?κειμένων? της προφορικής λογοτεχνίας.
Mαθησιακά Αποτελέσματα:
Α. Γνώση και κατανόηση του διδακτικού αντικειμένου/πρακτική δεξιότητα
Η Θ.Ε ΕΛΠ 41 με τον τίτλο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος ΙΙ έχει ως αντικείμενο την συγκρότηση της επιστήμης της Λαογραφίας στην Ελλάδα, τη μελέτη όψεων του παραδοσιακού πολιτισμού και της συγκρότησης της κοινωνίας του ελλαδικού χώρου η οποία καλύπτει την περίοδο από την Ύστερη Τουρκοκρατία έως σήμερα (μέσα 18ου αι.-σήμερα).
Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της ΘΕ ο φοιτητής/τρια πρέπει να,
1. Κατανοεί τις ιστορικές και πολιτιστικές έννοιες και τις συνθήκες (ιστορικές, φιλοσοφικές, πολιτικές, κοινωνικές, πολιτισμικές) μέσα στην οποίες συγκροτήθηκε και εξελίχθηκε η Λαογραφία στην Ελλάδα.
2. Κατέχει εποπτικά το σύνολο του γνωστικού αντικειμένου της ελληνικής Λαογραφίας.
3. Aναγνωρίσει και να ερμηνεύσει στοιχεία του παραδοσιακού πολιτισμού.
4. Συμμετέχει με ενεργό θεσμικό ρόλο στην αξιοποίηση, προβολή και διαχείριση ζητημάτων του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού.
Όσον αφορά το γνωστικό αντικείμενο (αρ. 2 ανωτέρω), πιο συγκεκριμένα, με την επιτυχή ολοκλήρωση της ΘΕ ο φοιτητής/ η φοιτήτρια πρέπει να έχει επαρκή γνώση και να μπορεί να ερμηνεύσει με κριτικό πνεύμα τα εξής θέματα και φαινόμενα του παραδοσιακού ελληνικού πολιτισμού:
1. Να γνωρίζει το αντικείμενο, τις μεθόδους και την ιστορική διαμόρφωση και εξέλιξη της επιστήμης της λαογραφίας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.
2. Να αναγνωρίζει τις διάφορες μορφές (τύπους) συγγενικής οργάνωσης και συγκρότησης της ελληνικής οικογένειας, και να ερμηνεύει τα σύμβολα και τις τελετουργικές πράξεις που συνδέονται με την οικογένεια.
3. Να κατανοεί και να ερμηνεύει τις προβιομηχανικές παραγωγικές διαδικασίες και τις εθιμικές πρακτικές των πρωτογενών παραγωγικών δραστηριοτήτων, της γεωργίας και της κτηνοτροφίας
4. Να περιγράφει και να εξηγεί τις αντιλήψεις και τις εθιμικές ενέργειες που διακρίνουν τους τρεις κύριους σταθμούς της ζωής του ανθρώπου, (γέννηση, γάμος, θάνατος) ως διαβατήριες τελετές.
5. Να γνωρίζει τους παράγοντες (οικονομικούς, ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς) που καθόρισαν τη διατροφή του ελληνικού αγροτικού πληθυσμού και να μπορεί να ερμηνεύει τις διατροφικές συνήθειές του, τόσο στην καθημερινή ζωή, όσο και κατά τις εορταστικές και τις διαβατήριες περιστάσεις (γέννηση, γάμος, θάνατος).
6. Να εξοικειώνεται με την ιστορική-διαχρονική προσέγγιση μελέτης των θεσμών όπως τα μοναστήρια και να γνωρίζει τη συμβολή τους στη συγκρότηση της κοινωνίας και στη διάσωση και ανάδειξη του ελληνισμού καθώς και τη λειτουργία τους ως θεματοφύλακες της παιδείας, του πολιτισμού και των τεχνών
7. Να γνωρίζει και να μπορεί να ερμηνεύσει την ιστορική εξέλιξη μορφών της κοινωνικής οργάνωσης τις οποίες συναντάμε στον ελληνικό χώρο (κοινότητες, συντεχνίες) και να κατανοεί τους μετασχηματισμούς και τις αλλαγές που υπέστησαν με την αστικοποίηση του πληθυσμού.
8. Να γνωρίζει και να μπορεί να εξηγεί τους λόγους (π.χ κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς κ.ά) διαμόρφωσης και εξέλιξης διαφόρων μεταποιητικών (αγγειοπλαστική, οικοδομική, αλεστική κ.α) και καλλιτεχνικών δραστηριότητων (ζωγραφική, γλυπτική κ.ά) και να περιγράφει τους κυριότερους παραδοσιακούς αρχιτεκτονικούς τύπους σπιτιών του ελληνικού χώρου, τις μορφές και τους τύπους κεραμικών και αγγείων, τις τεχνικές και τα σχέδια γλυπτών και ζωγραφικών έργων.
9. Να γνωρίζει τι σημαίνει «προφορική λογοτεχνία», τα είδη που περιλαμβάνει και τις θεωρίες για τη διαμόρφωση και την ταξινόμησή τους? να μπορεί να αναγνωρίζει ένα παραμύθι, μια παράδοση, μια παροιμία, ένα αίνιγμα, και να εξηγεί πώς συνδέονται αυτές οι μορφές προφορικού λόγου με τη ζωή και τον πολιτισμό της κοινότητας που τα παράγει και τα αναπαράγει.
10. Να γνωρίζει πώς δημιουργήθηκαν, εξελίχθηκαν και διαδόθηκαν, τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια και τη σύνδεσή τους με διάφορες εκφάνσεις της ιστορίας και του τρόπου ζωής της κοινότητας που τα δημιουργεί και τα αναπαράγει? να μπορεί να διακρίνει ένα δημοτικό τραγούδι, να το προσδιορίζει ως προς το είδος του και να το αξιολογεί ως συλλογική πολιτισμική έκφραση της κοινότητας που περιλαμβάνει λόγια, μουσική και, συχνά, χορό.
Γνωστικά Αντικείμενα της Θ.Ε.:
α) Ο νεότερος λαϊκός βίος: Αγροτική και ποιμενική ζωή. Οικισμοί και πόλεις. Κοινότητες. Πολιτικό και κοινωνικό έργο του κλήρου. Ένοπλα σώματα. Πανηγύρια, προσκυνήματα, παγανιστικές ημέρες και γιορτές. Λαϊκή θεραπευτική
β) Λαϊκή τέχνη και συντεχνίες: αρχιτεκτονική, γλυπτική , ζωγραφική, χαρακτική. Οικιακή βιοτεχνία. Οικονομική και πνευματική δραστηριότητα των Μονών. Το Άγιο Όρος.
γ) Η ηθική υπόσταση και ο συνεκτικός ρόλος της κοινότητας: Λαϊκή φιλολογία. Το δημοτικό τραγούδι και η σημασία του.
ΒΙΒΛΙΑ:
Τόμος Α΄: Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002.
Κεφάλαιο 1 : Για την ιστορία της ελληνικής λαογραφίας
Κεφάλαιο 2 : Οικογένεια
Κεφάλαιο 3 : Αγροτική και ποιμενική ζωή
Κεφάλαιο 4 : Ο κύκλος της ζωής : γέννηση – γάμος – θάνατος
Κεφάλαιο 5 : Παραδοσιακή διατροφή
Κεφάλαιο 6 : Ο νεότερος λαϊκός βίος : λαϊκή πίστη και λατρεία, μηνολόγιο – λαϊκό εορτολόγιο
Κεφάλαιο 7 : Ο ελληνικός πολιτισμός μέσα από τα ελληνικά μοναστήρια και το έργο του κλήρου : οργάνωση μοναστικού βίου, οικονομικές και πνευματικές δραστηριότητες των μοναστηριών
Κεφάλαιο 8 : Αγιογραφία και κοσμητικές τέχνες. Το Άγιον Όρος
Κεφάλαιο 9 : Οικισμοί, χωριά, πόλεις : μορφές κοινωνικής οργάνωσης – Ο συνεκτικός ρόλος της κοινότητας
Τόμος Β΄: Παραδοσιακή Τέχνη και Τεχνολογία, ΕΑΠ, Πάτρα 2002.
Κεφάλαιο 1 : Η νεοελληνική παραδοσιακή ενδυμασία
Κεφάλαιο 2 : Συντεχνίες : μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης των παραδοσιακών τεχνιτών – Επαγγελματική συνοχή και κοινωνική αλληλεγγύη
Κεφάλαιο 3 : Αρχιτεκτονική – Γλυπτική – Ζωγραφική
Κεφάλαιο 4 : Αγγειοπλαστική
Κεφάλαιο 5 : Παραδοσιακή τεχνολογία και επαγγέλματα
Τόμος Γ΄: Λαϊκή Φιλολογία, ΕΑΠ, Πάτρα 2002.
Κεφάλαιο 1 : Προφορική λογοτεχνία
Κεφάλαιο 2 : Εισαγωγή στο δημοτικό τραγούδι
Κεφάλαιο 3 : Ο λαϊκός πολιτισμός μέσα από τα δημοτικά τραγούδια
Κεφάλαιο 4 : Απηχήσεις του δημοτικού τραγουδιού στη νεοελληνική ποίηση
Ανθολόγιο Δοκιμίων για το Δημόσιο και Ιδιωτικό Βίο στην Ελλάδα 19ος-20ος αιώνας, ΕΑΠ, Πάτρα 2008